روی آوردن انسان به پرورش و نگهداری دام‌ها، ریشه‌های درونی و بیرونی دارد. نگهداری بعضی دام‌ها به منظور انتفاع اقتصادی، رفع نیازهای کاری و معیشتی انسان و گاه به عنوان شغل صورت می‌گیرد. این زمینۀ شغلی از دیرباز وجود داشته (مانند چوپان‌ها، کاروانسالاران، قاصدان و دامپروران) و به مرور پیشرفته‌تر و صنعتی‌تر شده است؛ تا جایی که هم‌اکنون، دامداری یکی از شاخص‌های مهم سطح توسعه‌یافتگی کشورهاست.
نگهداری بعضی دیگر از دام‌ها، جنبۀ سرگرمی، علاقۀ شخصی و جذابیت‌های روانشناختی دارد؛ یعنی به زندگی انسان نشاط، خرسندی، انگیزه، تنوع و جذابیت می‌بخشد. با رشد فرهنگ و تمدن و به موازات تخصصی شدن امور مختلف در جهان، این امر هم به مرور تخصصی و سازمان‌یافته شد و مشاغل متعددی مرتبط با «حیوانات خانگی» ایجاد شدند.
آغاز عصر صنعت، همراه با دوری انسان از طبیعت بوده است. به مرور، این امر باعث بروز خستگی‌های روحی و استرس مزمن گشته، توجه انسان را دوباره به طبیعت به عنوان حلقه‌ای گمشده معطوف کرده است. در واقع، این نشانۀ بیداری میل باطنی انسان و گرایش او به طبیعت و زیبایی اصیل آن است.
اما برای همۀ افراد با مشاغل و موقعیت‌های مختلف، امکان سیر در طبیعت و برگزاری برنامه‌های مسافرتی کوتاه و بلندمدت وجود ندارد. اینگونه است که مردم سعی دارند نیاز روحی خود به طبیعت را با آوردن نمادها یا اجزای کوچکی از آن به خانه و یا محل کار خود، برطرف سازند. انواع گل‌های زینتی، تابلوهای مناظر طبیعی، گلدان‌ها و باغچه‌های کوچک در منازل و نگهداری از حیوانات خانگی هم گویای این مطلب است. در این میان، گروهی هم شیفتۀ طبیعت زیر آب هستند؛ دنیابی جذاب و زیبا، پر از جانوران و گیاهان کوچک و بزرگ با نقش‌ها و رنگ‌های خیره‌کننده، که انسان را ساعت‌ها به تماشا وا می‌دارد.
آوردن این دنیای زیبا به داخل زندگی، در مخازن مخصوصی به نام «آکواریوم» امکانپذیر است. آکواریوم کلمه‌ای یونانی است که به مخازن آب از جنس شیشه یا سایر مواد با امکان نگهداری و پرورش انواع جانوران آبزی اطلاق می‌گردد. آکواریوم‌ها با مقاصد تحقیقاتی، تجاری یا تفریحی ساخته می‌شوند. «آکوا» به معنی آب و پسوند «ریوم» به معنی جا و ساختمان است. به دارنده و مسئول رسیدگی به آکواریوم نیز، «آکواریست» گفته می‌‌شود.
در میان انواع حیوانات خانگی، ماهی برتریی غیرقابل انکار دارد و به جرأت می‌توان گفت که آبزیان سازگارترین حیوانات با شرایط زندگی امروزی هستند. آرامش‌بخش و شادی‌آفرین بودن طبیعت زیر آب، در میان مردم گرایش زیادی را به طرف خود رقم زده است. جنبه‌های معنوی اخیر، در زمینۀ آبزیان بسیار پررنگ و خاص هستند؛ چنان که به احتمال زیاد، شما هم تاکنون لذت تماشای یک آکواریوم زیبا را که استادانه ساخته و پرداخته شده باشد، تجربه کرده‌اید.
علاوه بر جذابیت‌های یاد شده، نگهداری و تکثیر آبزیان در داخل آکواریوم با آثار آموزشی و سرگرمی متعدد، می‌تواند ویژگی‌های شخصیتی مانند مسئولیت‌پذیری، دلسوزی، صبر، پایبندی به نظم و زمان‌بندی، دقت و آرامش و ویژگی‌های مهارتی مانند آبزی‌شناسی و تشخیص بیماری‌ها، آب‌شناسی، دانش تغذیه و متابولیسم، اپیدمیولوژی و بالأخره مدیریت بحران را در آکواریست‌های متعلق به هر ردۀ سنی، توسعه و بهبود بخشد.
بیش از ۴,۰۰۰ سال از شروع نگهداری ماهی توسط انسان می‌گذرد. اولین پرورش‌دهندگان شناخته شدهٔ ماهی، سومریان بودند که از حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد سابقهٔ نگهداری از ماهی خوراکی در استخر داشتند. پس از آنها مصریان، رومیان و بسیاری فرهنگ‌های باستانی دیگر مجذوب زیبایی، سرعت و چابکی ماهی‌ها شدند و گاهی آنها را مقدس می‌دانستند. به عنوان مثال، مصریان باستان گونه‌های خاصی از ماهی‌های زیبا را تکثیر می‌کردند. تصاویری از این ماهی‌ها در نقاشی‌های کشیده شده روی دیوارهای مقبره‌های مصری یافت شده است که آنها را در مقام حیواناتی مقدس نشان می‌دهد. تجار روم نیز، از بابت تکثیر ماهی‌های خوراکی آب شیرین در مخازن پرورش ماهی معروف بودند.
اولین مطالعهٔ رسمی دربارهٔ ماهی توسط فیلسوف یونانی، ارسطو صورت گرفت (۳۸۴ - ۳۲۲ قبل از میلاد). او با نوشتن مطالبی دربارهٔ عادات ماهی‌ها و تعریف گونه‌های بومی هر محل، علم آبزی‌شناسی را پایه نهاد. سپس با بررسی ساختار فیزیولوژیک و ثبت اطلاعات دربارهٔ ۱۱۵ گونه ماهی که در عصر او در دریای اژه زندگی می‌کردند، اولین اسناد علم آبزی‌شناسی را تنظیم کرد. امروزه دانشمندان اطلاعات بیش از ۲۰,۰۰۰ گونه از ماهی‌ها را در سراسر جهان طبقه‌بندی کرده‌اند.
بدون شک، مکتب آکواریوم‌داری امروزی و محبوبیت جهانی نگهداری از ماهی‌های زینتی، مدیون ماهی طلایی (Gold Fish یا همان ماهی قرمز ما ایرانی‌ها) است. نگهداری از این گونه به عنوان حیوانی تزئینی، پس از مدت‌ها رواج ماهی‌های پرورشی خوراکی، برای اولین بار در سال ۹۶۰ میلادی در چین (دوران سلسلهٔ سونگ) ثبت شده است. استخرهای مملو از ماهی طلایی تزئینی در سالهای ۹۶۸-۹۷۵ در میان طبقهٔ اشراف محبوبیت زیادی پیدا کرد و خوردن این ماهی در چین به کلی ممنوع شد.
در سال ۱۱۳۶، امپراتور تسونگ اقدام به تکثیر و پرورش این ماهی در محیطی کنترل‌شده‌تر نمود و به مرور، تکثیر نژادهای جدید تکامل‌یافته‌تر به افزایش شناخته‌شدن و محبوبیت ماهی طلایی در سراسر کشور چین کمک کرد. تا سال ۱۵۱۰، ماهی طلایی نه‌تنها در بین اشراف، بلکه در میان عامهٔ مردم نیز متداول شده بود. خانه‌های بسیاری از حوضچه‌هایی برای نگهداری ماهی طلایی برخوردار شدند و حفاظت از تکنیک‌های موفقیت آمیز تکثیر این گونهٔ زیبا به عنوان یک راز ارزشمند، مرسوم شد. در چنین شرایطی، در سال ۱۵۹۶ اولین کتاب با عنوان «مقاله‌ای دربارهٔ ماهی طلایی» در چین نگاشته شد.
در سال ۱۶۱۶ ماهی طلایی به ژاپن وارد شد. ژاپنی‌ها بر نگهداری، پرورش و تکثیر این گونه همت گماشتند و در این راه پیشرفت چشمگیر کردند. ژاپن هم‌اکنون بزرگ‌ترین صادرکنندهٔ ماهی طلایی در دنیاست. در سال ۱۶۹۱ ماهی‌های طلایی به اولین کشور اروپایی یعنی پرتغال و سپس در سال ۱۷۲۸ به انگلستان وارد شدند و به ماهی محبوب طبقهٔ اشراف و حاکمان تبدیل گردیدند؛ اما اولین کشور اروپایی که تکثیر و پرورش آنها را آغاز کرد، هلند در سال ۱۷۸۰ بود. ماهی طلایی سپس راه خود را به ایالات متحده گشود و تبدیل به یکی از جاذبه‌های نیویورک گردید. پس از این موفقیت، اولین پرورش‌دهندهٔ ماهی طلایی در ایالات متحده، فروشگاه خود را در مریلند افتتاح کرد.
دیگر نگهداری از ماهی‌ها و به‌ویژه ماهی طلایی در بسیاری از نقاط دنیا مرسوم شده بود؛ اما این کار همچنان در حوضچه‌ها و استخرها انجام می‌شد و خبری از آکواریوم امروزی نبود. انگلستان در سال ۱۸۵۰ برگ مهمی را به تاریخ آکواریوم اضافه کرد. تا آن زمان، ماهی‌ها برای مقاصد سرگرمی و تفریح، بدون داشتن دانش فنی نگهداری می‌شدند و ماهی طلایی به خوبی در برابر شرایط بد مقاومت می‌کرد (تجربهٔ نگهداری ماهی قرمز عید ما ایرانیان نیز در تنگ‌های کوچک و معمولاً بدون خوراک نیز مؤید مقاومت ذاتی این گونه است). بر اساس تحقیقات شیمیدان «پریستلی» و جانورشناس «جانسون» که متوجه ارتباط بین اکسیژن با گیاهان شده بودند، «رابرت وارینگتون» نظریهٔ ساخت آکواریوم را مطرح نمود (یعنی مخزنی که بتوان در آن ماهی را از کنار و نه فقط از بالا نگاه کرد).
نظریهٔ او، قائل بر ساخت یک ساختار شیشه‌ای پر شده از شن و ماسه در کف به همراه حلزون‌ها و گیاهان برای تأمین اکسیژن بود. در این شرایط، ماهی‌ها می‌توانستند برای همیشه زندگی کنند. گیاهان با استفاده از فضولات ماهی‌ها اکسیژن مورد نیاز آنها را تأمین می‌کردند، حلزون‌ها گیاهان پوسیده را می‌خوردند و بر روی گیاهان تخم‌ریزی می‌کردند که این خود منبع تغذیه‌ای برای ماهی‌ها ایجاد می‌کرد. با اینکه بی‌نقص بودن این نظریه بعید به نظر می‌رسید، آکواریوم‌هایی گیاه‌کاری شده با اسکلت فولادی بر مبنای اصول این نظریه ساخته شدند، بدون بخاری، فیلتراسیون و تجهیزاتی که امروزه ما می‌شناسیم. مدتی بعد در سال ۱۸۵۳ برای اولین بار در جهان، آکواریوم عمومی در پارک لندن افتتاح شد و در عرض ۱۵ سال، آکواریوم‌های عمومی مشابهی در سرتاسر انگلستان و همچنین آلمان و فرانسه افتتاح شدند.
متأسفانه بسیاری از این آکواریوم‌ها به دلیل تلفات ساکنان خود بقا نیافتند؛ اما در آغاز دههٔ ۱۸۷۰ با توجه به دانشی که مسئولین این قبیل آکواریوم‌ها در زمینهٔ هوادهی، تصفیهٔ آب و دمای مناسب آن به دست آورده بودند، آکواریوم‌های بیشتری افتتاح و ماندگار شدند.
اگرچه واژهٔ «آکواریوم» به معنای محل نگهداری و نمایش آبزیان از سال ۱۸۴۱ در نوشته‌ها به کار برده می‌شد، اما ظهور روش نوین نگهداری از آکواریوم به ترتیبی که امروزه رایج است، در سال ۱۸۵۶ با انتشار مقالهٔ «دریا در شیشه» توسط «میلر آدولف رومالر» در آلمان روی داد. در این سال، بخش ماهی‌های موزهٔ ملی تاریخ طبیعی «اسمیتسونی‌ین» در مریلند آمریکا تأسیس و پانزدهم دسامبر نام علمی اولین ماهی در اسناد این مؤسسه ثبت شد، که عبارت بود از: «ماهی مکنده (Catostomus hudsonius)». سپس نهادهای معروفی از جمله «مؤسسهٔ اوقیانوس‌شناسی وودهولز» (۱۸۸۵) و «مؤسسهٔ اوقیانوس‌شناسی اسکریپس» (۱۹۰۳) تأسیس شدند که کار بسیاری از آنها ساخت آکواریوم‌های عظیم برای نمایش عمومی است.
ملزومات آکواریوم به مرور پیشرفت کرد تا به وضعیت امروزی برسد؛ مثلاً فیلتر «زیرشنی» در سال ۱۹۵۰ معرفی شد. تا سال ۱۹۵۲ نیز به همهٔ ماهی‌های نگهداری شده در اسارت فقط خوراک زنده داده می‌شد، تا اینکه «دکتر بانش اطلس» با ابداع خوراک «پولکی» انقلابی در این عرصه به وجود آورد و باعث رونق بیشتر آن شد. اختراعات و درک شیمی آب در عرض ۳۰ سال گذشته، افراد بیشماری را قادر ساخته بود که بدون مشکل یا با مشکلاتی کوچک از نگهداری ماهی لذت ببرند.
امروزه ماهی دومین حیوان خانگی محبوب در آمریکاست. بیش از ۷/۴ میلیون خانوار در ایالات متحده ماهی آکواریومی دارند و این رقم، حتی شامل افرادی که ماهی قرمز در تنگ نگهداری می‌کنند، نمی‌شود. پیشرفت‌های علمی در قرن بیستم، آکواریوم‌داری را ساده‌تر و لذتبخش‌تر کرده است. مخازن باکیفیت‌تر، فیلترهای بهبودیافته، پمپ‌های هوا و یک رژیم غذایی متعادل، امکان رشد و بقای ماهی در آکواریوم را بسیار بهتر از زمان‌های گذشته فراهم می‌کنند.
نقل قول و استفادۀ آموزشی از این مطلب، با ذکر منبع مجاز است.